Een opmerkelijk essay over ‘effectief altruïsme’ door Financiële tijden columnist Martin Sandbu geeft veel informatie over die rage (zie “Effectief altruïsme was het favoriete credo van Sam Bankman-Fried. Kan het zijn val overleven?”, 29 december 2023). Maar maak van dit soort altruïsme niet je goede voornemen voor het nieuwe jaar.
Effectief altruïsme is gericht op het maximaliseren van het goede dat een liefdadigheidsactie doet. Het is een morele uitloper van het Benthamitische utilitarisme, net als de kosten-batenanalyse. Beide theorieën falen om dezelfde reden, namelijk, zoals Anthony de Jasay herhaalt, dat ze gebaseerd zijn op wat iemand zegt: ze proberen de relatieve waarden van verschillende gevolgen te berekenen door het subjectieve nut dat verschillende individuen hebben gewonnen of verloren te vergelijken. Een actie is effectief altruïsme als deze het ‘grootste goed voor het grootste aantal’ bevordert – bijvoorbeeld als 100 individuen elk 10 eenheden van nut winnen en één individu er 100 verliest. Merk op dat dezelfde redenering van toepassing is als één individu (een ‘nutseenheid’) monster”) wint 1.000 aan nut, terwijl 100 elk slechts 5 verliezen.
Utilitaire ‘berekeningen’ zijn gissingen gebaseerd op intuïties. Als $1 wordt gestolen van Bill Gates en aan een dakloze wordt gegeven, lijkt het verstandig om te zeggen dat de eerstgenoemde minder nut verliest dan de laatstgenoemde wint; en dat daarom het totale “sociale nut” of de “sociale welvaart” toeneemt. Ook al lijkt de theorie in zulke extreme gevallen redelijk, toch verliest ze elke intuïtieve steun bij de meeste problemen in de echte wereld. Is het mogelijk dat de nazi’s meer nut wonnen dan de joden verloren? Een meer alledaagse zaak: wanneer een van de 400 rijkste Amerikaanse huishoudens $126 miljoen aan jaarlijkse belastingen betaalt (wat het werkelijke gemiddelde is – zie Gramm et al., De mythe van de Amerikaanse ongelijkheidTabel 7.1, p.102), is het werkelijk minder waard voor de leden van het huishouden dan voor de begunstigden van de nieuwe grote overheidsprojecten die mogelijk zijn gemaakt door deze stijging van de totale overheidsuitgaven met 0,000018?
Niemand die op deze vragen ja of nee antwoordt, is in staat een demonstratie te geven waar een goodwill-analist het mee eens zal moeten zijn. Het probleem is dat een utilitaire berekening wordt gemaakt door de niet-waarneembare en subjectieve waarderingen van miljoenen mensen op te tellen en te vergelijken. Bovendien is het in kaart brengen van de gevolgen op lange termijn een epistemologische onmogelijkheid. Elke zogenaamde berekening van de balans van nut is slechts de eigen inschatting van de auteur, die zogenaamd geldig is omdat hij (zoals Anthony de Jasay opmerkt) dat zegt.
Elke liefdadigheidspersoon probeert bij te dragen aan de doelen die hij het meest waardevol vindt. Dat deze evaluaties sterk uiteenlopen blijkt uit het zeer grote aantal liefdadigheidsdaden en liefdadigheidsorganisaties. Naast deze diversiteit aan liefdadigheidsactiviteiten zou een algemene claim voor realistisch en ‘effectief’ altruïsme zich moeten concentreren op de manier waarop individuen hun behoeften signaleren, zoals zij deze waarnemen, door aan de vraag van andere individuen op de markt te voldoen. Met andere woorden: effectief altruïsme kan de efficiëntie van een marktsamenleving niet negeren, die wordt aangedreven door effectieve signalen en gebaseerd is op een ethiek van wederkerigheid en formele (niet dwingende) gelijkheid.
Velen die op de kar van effectief altruïsme zijn gesprongen, zijn rijke ondernemers, zakenmensen en jongeren, allemaal moreel gedesoriënteerd en doorgaans niet op de hoogte van de economie. Het zou zeer wenselijk zijn dat ze in plaats daarvan zouden kijken naar de klassieke liberale ethiek, van het soort dat James Buchanan, Friedrich Hayek en Anthony de Jasay hebben verdedigd.
Laat ik vier voorbeelden geven van wat ik bedoel met altruïsme dat coherent is met het klassieke liberalisme. Laten we eerst eens kijken naar de Industriële Revolutie, toen gewone individuen in het Westen voor het eerst in de geschiedenis van de mensheid de vrijheid kregen om te proberen hun situatie op de markten te verbeteren en zo aan de armoede van het millennium te ontsnappen. Tweede voorbeeld: dichter bij onze tijd: grotendeels dankzij de minder belemmerde internationale handel percentage van de mensen in de wereld dat in extreme armoede leeft daalde van 44% in 1981 naar 12% in 2013, ondanks een toename van de bevolking. Het tempo van de daling van de armoede is de afgelopen tien jaar afgenomen.
Mijn derde voorbeeld is een specifiek geval van arme mensen die op eigen kracht proberen hun omstandigheden te verbeteren door klanten op markten te bedienen. Veel van mijn lezers moeten dezelfde computerervaring hebben gehad als ik: je vraagt om technische ondersteuning, bijvoorbeeld aan Microsoft, dat de laatste tijd veel is verbeterd in dit opzicht, tenminste als je op zijn minst een heel eenvoudig zakelijk account hebt. U krijgt eenvoudig en snel een techneut aan de telefoon en op uw scherm. Meestal is het iemand met een sterk accent, die werkt vanuit India, Afrika of een ander onderontwikkeld deel van de wereld. Soms hoor je op de achtergrond een hond blaffen en kun je je bijna voorstellen dat de kippen rondrennen. De persoon doet zijn best om u te helpen, omdat hij of zij hierdoor uit de armoede kan komen. Begripvol en tolerant zijn tegenover deze mensen komt neer op liberaal en effectief altruïsme.
Bovendien zou Microsoft niet zo’n goede technische ondersteuning kunnen bieden zonder zijn toevlucht te nemen tot goedkope mankracht (die tegelijkertijd bijdraagt aan het verhogen van de lonen van deze mensen). Hetzelfde geldt overigens voor arme mensen die werken in “sweatshops”om goedkope schoenen en kleding voor u en uw gezin te maken.
Mijn vierde voorbeeld van echt effectief altruïsme (dat je eigen belangen dient in de mate dat je kleine aankopen enige significante impact hebben) is het bestrijden van protectionisme dat wordt aangejaagd door speciale belangen en relatief rijke werknemers in je eigen land.
Als iemand echt een effectieve altruïst wil zijn, stel ik voor dat zijn nieuwjaarsresolutie het bevorderen van vrije handel en commercie zou moeten zijn. Er is geen manier om een effectieve altruïst te zijn zoals het momenteel wordt gepredikt.
